چگونه از بیمار عیادت کنیم؟

امروز شما و دوستانتان تصمیم می گیرید برای ملاقات یکی از دوستانتان که در بستر بیماری است  ، به منزلش بروید . یک دسته گل زیبا ، یک جعبه شیرینی و چند کمپوت هم تهیه می کنید و به عیادت دوستتان می روید. ساعتی بعد هنگام خروج از منزل دوست بیمارتان ، متوجه می شوید ایشان از حضور شما خرسند نشده است. علت چیست ؟ شاید ملاقات بیمار ، آدابی داشته که شما رعایت نکرده اید. شاید ملاقات شما بیش از حد طولانی شده بود. شاید دوستتان می خواست بخوابد و شما مزاحم خوابش شدید. شاید بیش از حد صحبت کرده اید. شاید زمان مناسبی برای ملاقات انتخاب نکردید. شاید جمله یا کلمه ای به زبان آوردید که باعث تکدر خاطر ایشان شد. عیادت از بیمار آداب و رسومی دارد که اگر این آداب  رعایت از سوی ملاقات کنندگان ، رعایت نگردند ، ممکن است در روحیه بیمار روند بهبودی بیمار تاثیر منفی بگذارد. در این مقاله سعی شده دلایل ، آداب و مقررات عیادت از بیماران بررسی شود . 
همانطور که می دانیم ، انسان موجودی اجتماعی است و بسیاری از فعالیت ها و مناسبات انسانی به صورت جمعی و گروهی صورت می پذیرند . در دین اسلام نیز به وحدت در بین مسلمین توصیه های زیادی شده است . از نماز جماعت گرفته تا شرکت در حج و ....
یکی از دیگر از توصیه های دین اسلام که مورد تاکید اکثر پزشکان و جامعه شناسان و روان شناسان نیز می باشد ، عیادت از بیمار و تنها نگذاشتن فرد به هنگام بیماری می باشد که نشان از جمعی بودن روحیات افراد در موقعیت ها و شرایط گوناگون می باشد. حضور دسته جمعی بر بالین بیمار( به شرط اینکه بیماری‏اش خیلی حاد نباشد و یا ملاقات ممنوع نباشد) باعث می‏شود بیمار احساس کند به جمع تعلق دارد و از دیگران جدا نیست و این می‏تواند در روحیه بخشی به او موثر باشد و موجبات باز یافتن سلامتش را فراهم کند. تا جایی که در بعضی روایات ، عیادت از مومن بیمار را هم ‌ردیف با زیارت خدا ذکر کرده‏اند و اولیای اسلام در احادیث متعددی، این کار را به ‌عنوان یکی از وظایف پسندیده اجتماعی به مسلمانان توصیه کرده‏اند.

در اشعار و متون کهن فارسی هم بارها از لذت عیادت توسط دوستان یاد شده و این بیت مشهور سعدی که: «گر طبیبانه بیایی به سر بالینم       به دو عالم ندهم لذت بیماری را» اشاره ای ظریف به همین مطلب دارد. اگر شما هم تجربه یک بیماری شدید یا یک بار بستری شدن را داشته باشید ، حتماَ می‏دانید که عیادت و ملاقات ، به‌خصوص از جانب کسانی که دوستشان داریم و سایر نزدیکان ، چه تاثیر انکارناپذیری بر روحیه بیمار دارد.
البته عیادت هم آداب و رسوم خاصی دارد  که اگر درست اجرا نشوند ، گاهی ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد و نه تنها در روحیه او تاثیر مثبت نداشته باشد ، بلکه بیشتر باعث کسالت و افسردگی فرد بیمار شود. در واقع هدف از عیادت بیمار ایجاد  بار روانی مثبت بر فضای اطاق بیمار و اقا افکار مثبت در خود بیمار  می باشد و با این شیوه اندکی از تالمات روحی و حتی جسمانی فرد بیمار کاسته می شود. هرچند ذکر این نکته ضروری است که  تاثیرات مثبت روانی و جسمانی عیادت از مریض ، بسته به رعایت عوامل متعددی می باشد که در عین سادگی نقش بسیار مهمی در این فرآیند ایفا می کنند. دقت در انتخاب زمان مناسب ،  به کار برگیری عبارات و ادبیات مناسب ، نحوه روبرو شدن با فرد بیمار ، شیوه احوالپرسی  و ... از مواردی هستند که در روحیه فرد بیمار تاثیر داشته و آرامش روانی را به او باز می گردانند. یک ملاقات خوب و اصولی می‏تواند بیمار را از نظر روانی تقویت کند و  باعث ‏شود فرد ، فرآیندهای شناختی مثل مهم بودن و  با ارزش بودن ، تنها نبودن را در ذهن خویش تقویت کند و از طریق تجسم سازی  و تصویرپردازی مثبت ، روند غلبه بر بیماری را تسریع و تسهیل کند. هیچ‌کس نمی‏تواند انکار کند که ذهن انسان تا چه حد قدرتمند است و این ذهن قوی ، در بسیاری از موارد  می‏تواند روی جسم تاثیر مستقیم می‏گذارد. تاثیر مثبت ذهن روی جسم ، مسلماَ پیامد های خوشایندی برای بیمار خواهد داشت و راه رسیدن به قله های بهبودی را هموار می سازد. بنابراین بخش عمده‌ای از روند بهبود بیماری فرد بیمار، بستگی به میزان مقاومت و اراده روانی او دارد ، چیزی که با حمایت اطرافیان تقویت می‏شود و هر قدر این حمایت منطقی و عاطفی تر باشد ، مسلماَ در روند بهبود شرایط بیمار تاثیر عمیق تر و جدی تری خواهد داشت.
حال که به ضرورت عیادت از بیمار پی بردیم ، بهتر است با اصول و مقررات این مقوله نیز آشنا شویم . چرا که عدم رعایت برخی نکات ساده و پیش پا در هنگام عیادت از مریض ممکن است نه تنها در روحیه بیمار اثر مطلوب نداشته باشد ، بلکه باعث کسالت و دلسردی بیمار شود.
برخی از مواردی که رعایت آنها در عیادت با بیمار ضرورت دارد به این شرح می باشند:
-  انتخاب زمان مناسب: زمان مناسبی را برای عیادت از بیمار انتخاب کنید. صبح زود ، هنگام ظهر یا اواخر شب ، ساعات مناسبی برای عیادت نیستند. در واقع شما باید برای وقت خود را با بیمار تنظیم کنید و حق ندارید ساعات بیکاری خود را برای عیادت بیمار قرار دهید.
-  هماهنگ کردن با بیمار :  قبل از این که به ملاقات فرد بیمار بروید ، حتماَ با ایشان تماس بگیرید و از آمادگی ایشان برای پذیرفتن مهمان، مطلع شوید. گاهی اوقات ممکن است ، ملاقات کنندگان دیگری در منزل ایشان حضور داشته باشند که با مراجعه سرزده شما ، تعداد افراد بیش از حد زیاد شود و این برای بیمار خوشایند نیست. یا شاید ممکن است بر اثر نوعی معالجه یا تزریق ،  دچار درد یا حالت خاص دیگری شده باشد و نخواهد کسی او را در این حالت ببیند. و نکته آخر این که حداقل به خانواده  او فرصت می دهید اطاق را مرتب کنند و یا چای دم کنند!
– رعایت بهداشت فردی : قبل از مراجعه به منزل بیمار ، سعی کنید دوش بگیرید. لباس مرتب با رنگ شاد و تمیز بپوشید. تمیزی و مرتب بودن نشان از علاقه شما به فرد بیمار می باشد و ایشان متوجه خواهد شد که برای دیدن او وقت گذاشته اید و به اجبار یا برای خالی نبودن عریضه نزد او نیامده اید. البته در استفاده از نوع عطر و ادکلن دقت کنید و حتی المقدور هنگام ملاقات بیمار،  از استفاده از عطر ، ادکلن و مواد آرایشی خود داری کنید.
- تهیه هدیه :  بهتر دست خالی به عیادت بیمار نروید و یک کادوی معمولی نظیر یک شاخه گل ، یک جعبه شیرینی یا کمی میوه تهیه کنید. گاهی اوقات تهیه یک مجله یا روزنامه هم ممکن است در تغییر روحیه بیمار مؤثر باشد. البته پژوهش‌ها نشان می‌دهند که خریدن گل و نگاه‌کردن به آن موجب برانگیخته شدن احساس شادی و آرامش و طراوت و مثبت‌اندیشی و دوری از غم و اندوه می‌شود. پرفسور جنت هاویلند جونز، روان‌شناس و استاد دانشگاه روگرز می‌گوید: « نقش گل در سلامت روانی افراد بسیار مهم است و  فرد با تماشا  کردن به گل و لذت بردن از طراوت، رنگ و عطر زیبای آن می‌تواند حالت روانی نامتعادل خود را تغییر دهد و به حالت طبیعی بازگردد، در واقع گل عاملی برای تعدیل رفتار در طول شبانه‌روز بوده و هر بار نگاه‌کردن به گل عاملی برای ایجاد اتصال عصبی مثبت در مغز است.» نتایج مطالعات زیادی رابطه میان هدیه‌دادن گل به بیماران و بهبود سلامت آنها را نشان داده است:گل و گیاه و حتی شاخه‌ای گل به سرعت می‌تواند روحیه بیمار را تغییر داده و او را شاد و هیجان‌زده کند. نشانه آن هم لبخند بیمار است و این نشانه بروز یک تغییر مثبت در روحیه است.
نگاه‌کردن به گل و گیاه بر رفتار و حالت روانی بیمار تاثیر مثبت دارد.  بررسی‏ها نشان داده است افرادی که در محیط اطراف ‌شان گل و گیاه وجود دارد، دو تا چهار برابر آرام‌تر، مهربان‌تر و شادتر از دیگران ارزیابی شده‌اند و می‌توانند این حس را با رفتار مثبت خود به دیگران نیز منتقل کنند. پژوهشگران توصیه می‌کنند همواره یک شاخه گل یا یک گلدان کوچک گل در معرض دید بیمارتان قرار دهید. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که ممکن است بیمار به گل حساسیت داشته باشد ، بنابراین گل را در ابتدا دور از بیمار در محلی مناسب قرار دهید تا اگر حساسیت نداشت ، اطرافیان بیمار محل مناسبی برای قرار دادن گل انتخاب کنند.
–  رعایت آداب ورود به یک مکان  : قبل از ورود به اطاق حتماَ در بزنید و آداب ورود به اطاق را رعایت کنید ، حتی اگر بیمار از دوستان صمیمی شما باشد باز هم کسب اجازه و رعایت ادب ضروری است.
– رعایت آداب معاشرت: بعد از ورود به اطاق با بیمار دست بدهید و او را بغل کنید . ( جز در مواردی که  از  نظر پزشکی امکان سرایت بیماری یا بدتر شدن حال بیمار وجود داشته باشد یا در مورد بیمارانی که جراحی‌های سنگینی انجام داده‌اند.) فاصله گرفتن از بیمار و ترس نا بجا از سرایت بیماری ، که مسری نیست ، نوعی توهین محسوب می شود و ممکن است به بیمار بر بخورد.
–  احوال پرسی : پس از ورود به اطاق بیمار با او ارتباط برقرار کنید و حالش را بپرسید. برای احوال‌پرسی از بیمار می توان از همان جمله معمولی «حالت چه‌طوره؟» استفاده شود. حتی ادای این جمله با صدای محزون و بم کاری غلط است ، چون ممکن است بیمار در آن لحظه واقعا احساس خوبی داشته باشد اما همین لحن او را به دنیای بیماری برگرداند. بنابریان بهتر است خیلی طبیعی با بیمار برخورد کنید و از گرفتن ژست های غمگین یا ترحم گونه بپرهیزید و حتی طوری وانمود کنید که گویی او بیمار نیست.
- همراه بودن با بیمار : در طول مدت عیادت با بیمار همراه باشید و از پرداختن به تماشای تلویزیون یا پاسخ دادن به پیامک های موبایل تان و یا هر کاری غیر از توجه به بیمار ، خودداری کنید. البته اگر بیمار در حال تماشای برنامه مورد  علاقه اش بود ، شما هم با او همراهی کنید ولی صلاح نیست او را مجبور به تماشای برنامه  مورد علاقه تان کنید. 
- انتخاب ادبیات گفتاری مناسب : در انتخاب موضوع صحبت و گفتار خود و نوع ادبیات گفتاری خود دقت کنید. از بلند صحبت کردن یا شوخی های نابجا بپرهیزید. استفاده از کلمات منفی ، صحبت از بیماری های دیگران ، سوال درباره میزان درد بیمار ، انتقاد از سیستم دارو و درمان ، پرسنل بیمارستان ، هزینه های جاری درمان ، تحمل سختی راه برای رسیدن به منزل بیمار ، تقاضای توضیح درباره علائم بیماری و یا ایراد و ابراز تردید درباره پزشک معالج یا نوع داروی مصرفی توسط فرد بیمار ، گرانی و تورم و موضوعات ناخوشایند جامعه ،   می‏تواند بیمار را دچار رکود روانی کرده و فرایند بهبودی بیمار را دچار اختلال کند. در ضمن هیچگاه بیمار را سرزنش نکنید و اگر یک بی احتیاطی او را به این روز انداخته است ، هرگز از آن  موضوع حرفی به میان نیاورید .
- ارسال امواج مثبت : شاد باشید و سعی کنید محتوای حرف‏هایتان نیز ، مثبت باشد و از پیام‏های ارتباطی امیدوارانه استفاده کنید. همدلی با بیمار در تخفیف رنج و ناراحتی های بیمار نقش موثری دارد و سبب می‏شود که او دوباره این را به خاطر بیاورد که دیگران هم مثل او به مشکلات جسمی دچار شده‏اند و می‌شوند و بیماری مختص او نیست. یاد کردن از افرادی که این بیماری را پشت سر گذرانده‌اند و درمان شده‏اند ، نیز روحیه فرد را تقویت می‏کند. در مورد بیمارانی که باید طول درمان بیشتری را طی کنند، دعوت به صبر و بردباری نیز بسیار مفید است.
- عدم اظهار فضل یا اظهار نظر های غیر منطقی  :  گاهی اوقات ممکن است شما مقاله یا کتابی در مورد بیماری او مطالعه کرده یا شاید از قبل اطلاعاتی در مورد این بیماری داشته باشید . این اطلاعات حتی اگر خیلی مفید و به روز هم باشند هرگز نباید بدون اجازه بیمار ،  شروع به صحبت در مورد آنها کرد. درواقع هنگام ارتباط با هر بیماری ،کسب اجازه و رعایت انتخاب موضوع توسط بیمار یک اصل اخلاقی محسوب می‌شود. صحبت از کم و زیاد بودن دمای اطاق ، نوع پوشش بیمار ، نوع غذا ، و سایر توصیه های سنتی را نیز فراموش کنید .
- مدیریت زمان : زمان را مدیریت کنید و سعی کنید ملاقات خود را بیش از حد طولانی نکنید. البته اگر بیمار اصرار به ادامه حضورتان داشت ، حتماَ نزد او بمانید.
- رعایت حال بیمار :  حتی المقدور از بردن کودکان یا افرادی که مریض هستند ، نزد فرد بیمار خودداری کنید . کودکان علاوه بر این که ممکن است زودتر از بزرگسالان در معرض بیماری قرار بگیرند ، عاملی برای بر هم زدن نظم و سکوت اطاق فرد بیمار شده و ممکن است در روحیه فرد بیمار تاثیر منفی بگذارند. بردن فرد بیمار هم به دلایل پزشکی و روانی چندان صحیح نیست.
- انتخاب موضوعات مناسب :  سعی کنید موضوعاتی را برای صحبت انتخاب کنید که خوشایند بیمار باشند . صحبت از حملات انتحاری ، ترور ، گرانی و تورم ، افت تحصیلی و ... در حضور بیمار جایز نیست. در واقع، مهم‌ترین نکته این است که موضوعات مورد علاقه بیمار (و نه موضوعات مطرح روز) در آن زمان مورد بحث قرار بگیرند.از بحث کردن با بیمار بپرهیزید و تا جایی که می توانید صحبت های او را بپذیرید و گفته هایش را تائید کنید. بعد از بهبودی شما به اندازه کافی وقت ، برای رد گفته هایش دارید!
- درک شرایط بیمار : از بیمار انتظار پذیرایی یا برخورد گرم و صمیمی نداشته باشید و شرایط روحی و روانی  او را درک کنید.
-  دعا برای سلامتی : در حضور بیمار برای سلامتی اش دعا کنید و از خدا بخواهید هر چه زود تر ، سلامتی را به او بازگرداند.
ملاقات در بیمارستان
عیادت از بیمار در بیمارستان با منزل تفاوت های اساسی دارد که علاوه بر رعایت موارد بالا نیاز به دقت در برخی موارد خاص نیز دارد. از جمله مواردی که رعایت آنها در هنگام عیادت مریض در بیمارستان ضروری است ، حاضر شدن در ساعات مخصوص ملاقات می باشد و شما نمی توانید هر زمان که اراده نمودید به ملاقات فرد بیمار بروید. نکته دیگر این که همه افراد عیادت کننده در همان ساعت خاص باید در بیمارستان حضور یابند و این ممکن است موجب ازدحام در اطاق بیمار شود. بنابراین رعایت نظم و سکوت با توجه به تعداد  بالای عیادت کنندگان در بیمارستات ضروری است. همکاری با پرسنل بیمارستان و کادر درمان نیز از جمله مواردی است که رعایت آن در حین عیادت  ، مورد انتظار است.
دخالت نکردن در کار پرسنل بیمارستان را فراموش نکنید؛ حتی اگر خودتان پرستار یا پزشک هستید. اگر متوجه شده‌اید که چیزی به نفع بیمار نیست، باید به طور خصوصی در اتاق پرستاری و البته با کلامی مشورت‌گونه و پیشنهادی موضوع را مطرح کنید. از بردن کودکان به بیمارستان حتی المقدور خود داری کنید. هنگام صحبت با بیمار حواستان به مریض های تخت های اطراف نیز باشد و طوری صحبت کنید که مزاحمتی برای سایر  بیماران به وجود نیاورید.
در ضمن توجه به سایر پیام ها و نکانی که در راهرو های  بیمارستان نصب شده ، از ضروریات است. امید است با رعایت موارد بالا در هنگام عیادت از  افراد بیمار ، بتوانیم گامی کوچک در تغییر روحیه بیمارن و  تسریع روند بهبودی شان برداریم.