دانشگاه های پیامکی!

دانشگاه را در فرهنگ‌های لغت این گونه تعریف کرده‌اند: نهادی برای آموزش عالی که سه ویژگی اصلی دارد: الف) دانشکده‌هایی در رشته‌های گوناگون دانش
ب) تسهیلاتی برای پژوهش استادان و دانشجویان
پ) رتبه‌های آموزشی که به دانشجویان و استادان داده می‌شود.
گفته می‌شود که قدیمی‌ترین نهادی که به دانشگاه‌های امروزی شباهت بیشتری داشت، حدود شش و نیم سده پس از برپایی آکادمی افلاطون (که در باغ آکادامه و دره آکادموس آتن گشایش یافت)فعالیت می‌کرد. دانشگاه‌ها بر حسب علومی که در آنها تدریس می‌شوند، بر دو نوع هستند:
الف) دانشگاه‌های جامع
ب) دانشگاه‌های تخصصی
دانشگاه ها در تمام سطوح علمی گوناگون (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا) و رشته‌های مختلف مدرک دانشگاهی ارائه می‌نمایند و دارای دانشکده های مختلف می باشند. دانشگاه ها معمولاً در فضای مشجّر و وسیع ساخته می شوند تا در صورت نیاز ، بخش های جدید به آن اضافه شوند. داشتن اساتید مجرب در کنار امکانات و آزمایشگاه های مجهز ، کتابخانه ، سالن و زمین های ورزشی ، رستوران ، خوابگاه و ... از ویژگی های دانشگاه ها می باشند. در کشور ما نیز دانشگاه های زیادی مشغول به فعالیت هستند که قدمت برخی از آنها حتی به نیم قرن می رسد و از امکانات خوبی نیز برخوردار هستند و مفاخر زیادی را به این جامعه معرفی کرده اند.
اما در سال های اخیر برخی دانشگاه ها تعریف دیگری پیدا کرده اند و بسیاری از آنها امکانات یک سالن ورزشی را نیز ندارند! به عنوان مثال در یکی از شهر های شمالی کشور یک پاساژ – با همان ساختار تجاری – به مرکز آموزش عالی تبدیل شده و در آنجا دانشجو(!) ها مشغول تحصیل هستند. البته از این دست دانشگاه ها در کشور کم نیستند و جه بسیار مدارس و ساختمان های اداری به دانشگاه! تبدیل شدند. امروزه برای تاسیس یک دانشگاه غیر انتفاعی یا علمی - کاربردی اجاره یک ساختمان - کمی بزرگتر از یک مدرسه -  تهیه تعدادی وایت برد و صندلی دسته دار و راه اندازی یک سایت کفایت است. چرا که دانشجویان هم ترجیح می دهند به جای نشستن روی صندلی های مستعمل و گوش کردن به سخنان اساتیدی - که عمدتاً در رشته ای غیر از رشته تحصیلی خود تدریس می کنند- در خانه بنشینند و از طریق سایت حضور و غیاب و احیاناً رفع اشکال کنند!

 تا چند دهه قبل دانشگاه ها فقط دولتی بودند و امکان ادامه تحصیل در دانشگاه ها صرفاً از طریق شرکت در آزمون کنکور سراسری امکان داشت. ظرفیت پائین دانشگاه های دولتی باعث می شد که همه ساله تعداد زیادی از دانش آموزان مستعد نتوانند به دانشگاه ها راه یابند و به ناچار به بازار کار روی بیاورند و عطای ادامه تحصیل را به لقای آن ببخشند. اما در دهه 60 با تاسیس دانشگاه آزاد و افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو ، به نظر می رسید که دغدغه بازماندن افراد علاقه مند به ادامه تحصیل به پایان رسیده است و امکان ادامه تحصیل برای همگان فراهم شده باشد. هر چند در همان دوران نیز باز هم عده ای به دلیل عدم تمکن مالی و تشکیک در اعتبار مدرک دانشگاه آزاد باز هم پشت درب های دانشگاه ماندند و حتی در مقاطعی دانشگاه آزاد را دانشگاه پولدار ها نامیدند. اما دیری نپائید که دانشگاه آزاد رشد قارچ گونه ای را آغاز کرد و در همه استان ها و شهر ها به ایجاد شاخه پرداخت و میل به مدرک گرایی در جامعه و لزوم داشتن مدرک دانشگاهی برای به دست آورن کار دولتی ، باعث شد تا جوانان حتی مسن تر ها با قرض و قوله هم که شده راهی به دانشگاه بیابند. هنوز یک دهه از فعالیت دانشگاه آزاد نگذشته بود که دانشگاه پیام نور و به تبع آن دانشگاه شبانه نیز ظهور پیدا کردند و هر کدام از آنها با دلایلی واضح و متقن فقط و فقط در صدد بالابردن سواد اطلاعاتی مردم! بودند و هر گاه به مسئولین در خصوص توسعه کمّی بدون حد و مرز این دانشگاه ها اعتراض می شد ، در پاسخ ضرروت توسعه فیزیکی و ظرفیتی را از نیاز های اصلی جامعه قلمداد می کردند و عنوان می کردند بعد از افزایش ظرفیت به توسعه کیفی نیز خواهند پرداخت. اما متاسفانه بعد از گذشت سه دهه از انقلاب شکوهمند اسلامی بدون تعارف باید گفت متاسفانه نگاه اقتصاد محور بر دانشگاه ها حاکم شده است و حتی دانشگاه های دولتی نیز سعی می کنند با جذب «دانشجوی پولی» از این قافله عقب نمانند. در واقع نیاز دانشگاه های دولتی برای افزایش درآمد بیشتر ، باعث جذب دانشجوی پولی شد و کیفیت آموزشی دانشگاه ها نیز قربانی این نیاز شدند. افزایش یک شبه ظرفیت دانشگاه ها تا بیش از سه برابر آن هم  بدون افزودن حتی یک متر به فضای فیزیکی و عدم جذب اساتید مجرب و با سواد یا به کار گیری تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی ، حاکی از این امر دارد که کیفیت آموزشی در این آشفته بازار محلی از اعراب ندارد. هرچند این پایان ماجرای غمبار «دانشگاه مارکتینگ» نیست چرا که در دهه اخیر ، دانشگاه های غیر انتفاعی که عمدتاً با فراهم کردن یک مکان استیجاری و تعدادی صندلی دسته دار مستعمل که در برخی مواقع استاندارد یک مدرسه معمولی را ندارند ، شکل گرفتند. این افزایش ظرفیت دانشگاه ها باعث شد تا بسیاری از صندلی های دانشگاه ها در رشته های مختلف سال جاری خالی بمانند. به عنوان مثال در سال تحصیلی جاری 67 در صد ظرفیت دانشگاه های غیر انتفاعی خالی مانده است. این پدیده خالی ماندن صندلی در سایر دانشگاه ها نظیر دانشگاه آزاد و پیام نور هم دیده می شود و در مجموع امسال بیش از 500 هزار صندلی در دانشگاه ها خالی مانده است! بسیاری از دانشگاه های غیر دولتی ، آزاد ، پیام نور و علمی کاربردی در سال های اخیر – علی الاخصوص سال گذشته و امسال -  برای جذب مشتری ببخشید دانشجو (!) با توزیع بروشور ، تراکت ، نصب بنر و ارسال پیامک های شبانه روزی از مردم خواهش می کنند که بدون کنکور در دانشگاه شان ثبت نام کنند.
شاید اگر اوضاع به همین منوال باشد تا چند صباحی دیگر شاهد پیش فروش مدارک تحصیلی نیز در دانشگاه ها یا تبلیغ دانشگاه های پولی در جوار تبلیغ چیپس و پفک در بیلبورد های بزرگراه ها باشیم!
مجموعه تلاش هایی که در سال های اخیر برای توسعه علمی در کشور صورت پذیرفت ، علی الاصول با افزایش تعداد و تنوع در دانشگاه ها باید منتهی به بالا رفتن اعتبار علمی  کشور می شد ولی متاسفانه طبق آخرین رده بندی ها نام هیچ دانشگاه ایرانی در لیست 350 دانشگاه برتر جهان دیده نمی شود و این درحالی است که نام کشور های آسیایی نظیر مالزی و هند در این لیست دیده می شود.
شاید دغدغه کسانی که تولید مدرک را بر تولید علم ارجح می دانند ، در این سال ها به حداقل رسیده باشد چرا که برای کسانی که دیپلم دارند و حال و حوصله ثبت نام در دانشگاه ، مدرک کارشناسی همین نزدیکی هاست!
ذکر این نکته ضروری است که داشتن نگاه اقتصاد محور به مقوله آموزش و کسب در آمد از طریق دانشگاه ها ، آفت نظام آموزشی کشور محسوب می شود و خیانت در حق مردمی است که آینده روشن کشور را از دانشگاه ها طلب دارند و پیشرفت همه جانبه کشور را مرهون خدمات دانشگاه ها می دانند و دانشگاه را ضمانت اجرای موفقیت آمیز سند چشم بیست ساله می بینند.
از آنجا که توسعه فیزیکی و افزایش بی رویه تعداد و تعدد دانشگاه ها در کشور هیچ استعبادی ندارد ، به یاد جمله استادی می افتیم که در دانشگاه به دانشجویان خود گفت: « از علم خیلی فاصله گرفته ایم.» و یکی از دانشجویان در جواب گفت« بله استاد ؛ علم دیگر به ما نمی رسد!»
سخن درباره دانشگاه ها بسیار است ولی از مسئولین و دلسوزان نظام انتظار می رود دست کم دیدگاه خود را نسبت به دانشگاه ها تغیر دهند و با تشکیل کمیته یا ستادی ، کیفیت و امکانات دانشگاه های کشور را مورد بازبینی قرار دهند و نسبت به تعطیلی دانشگاه های فاقد استاندارد های لازم اقدام کنند و در حوزه آموزش عالی ، کمیّت را فدای کیفیّت نکنند.  وحید حاج سعیدی