نقش جامعه در فرهنگ رانندگی!

در بین مقوله های مختلف اجتماعی نظیر آموزش ، ازدواج ، مهاجرت ، اشتغال ، مصرف گرایی ، بهداشت فردی ، نزاع های خیابانی ، اعتیاد ، قاچاق ، سبک زندگی و موضوعاتی از این دست که در خصوص آنها در جراید و رسانه ملی بحث ها و کارشناسی های فراوان صورت می گیرد ، بحث «رانندگی یا به عبارتی استفاده از وسایل نقلیه» از اهمیت خاصی برخور دار است چرا که رانندگی تنها به منزله راندن یک خودرو نیست و در سلامت ، ایجاد شغل ، تفریح  و بسیاری مقولات اجتماعی و اقتصادی دیگر تاثیر گذار است.
شاید بسیاری از هموطنان ما به دلایل و شرایط مختلف هیچگاه نتوانند از وسایلی نظیر دوچرخه ، موتور ، قطار ، کشتی و هواپیما برای مسافرت یا حمل ونقل کالا استفاده کنند یا فقط چند بار موفق به استفاده از وسایل مذکور شوند ولی شما کسی را نمی یابید که در زندگی روزمره جامعه صنعتی امروز ، بی نیاز از خودرو های شخصی یا عمومی باشد. به جرات می توان گفت بیش از 90 درصد حمل و نقل مسافر و بار در کشور ما با استفاده از خودرو صورت می گیرد و سایر وسایل در برگیری کمتری دارند.
به عبارت دیگر افراد در جامعه امروزی یا دارای وسیله نقیله شخصی هستند و یا از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنند. بنابراین می توان نتیجه گرفت «ضریب نفوذ استفاده از خودرو» در کشور 100 در صد است. دربرگیری این مقوله به سن و سال ، قومیت ، نژاد ، جنسیت ، مذهب ، سطح سواد و سایر آیتم های اجتماعی ربطی ندارد و همه افراد جامعه به طور مستمر و دائم در این سیستم حضور دارند. 
اما متاسفانه با وجود چنین ضریب نفوذ بالایی و نقش اساسی خودرو در حمل و نقل ، بهداشت ، تفریح ، امنیت و اقتصاد کشور هنوز فرهنگ صحیح استفاده از این وسیله واقعاً «همگانی» در کشور نهادینه نشده و همه ساله بیش از 20 هزار هموطن ما در اثر حوادث رانندگی در جاده های کشور قربانی می شوند و قریب به 300 هزار نفر مجروح و معلول نیز به آمار کم توانانان جامعه افزوده می شوند.
حال سوال اینجاست چرا با وجود چنین گستردگی در استفاده از یک فن آوری که همه اقشار جامعه به طور دائم با آن در تماس هستند و از جزئیات استفاده از آن به طور کامل آگاه هستند ، چنین خسارات شدیدی به جامعه وارد می شود؟ چرا با وجود انواع و اقسام  هشدار های پلیسی و تغییر در قوانین جرایم رانندگی ، سبک رانندگی افراد تغییر نمی کند و فقط با تشدید مقررات ، بروز تخلفات رانندگی به صورت موضعی و موقتی کاهش پیدا می کنند؟
البته تخلفات رانندگی و حوادث رانندگی در همه کشور های دنیا وجود دارد و تنها مختص کشور ما نیست. تا جایی که سازمان ملل سه سال قبل بیستم نوامبر (برابر با سی ام آبان) را در تقویم جهانی به عنوان  «روز یادبود قربانیان حوادث رانندگی» نامگذاری کرد. ولی ذکر این نکته ضروری است که ریشه تخلفات رانندگی در هر کشوری با سایر کشور ها متفاوت است و پیچیدن یک نسخه واحد برای حل معضل رانندگی چاره کار نیست.
با وجود تمامی تدابیر اندیشیده شده در خصوص یافتن سر نخ کلاف سر در گم فرهنگ رانندگی در کشور ما و علی رغم کاهش 30 درصدی تلفات رانندگی ، ما همچنان رکود دار بالاترین تعداد قربانیان رانندگی در دنیا هستیم و ظاهراً قوانین جدید راهنمایی و رانندگی و افزایش جریمه ها چندان کار ساز نیستند!
هر چند کارشناسان حمل و نقل و ترافیک خطای انسانی در کنترل خودرو و یا بی توجهی به قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را به عنوان عامل 70 درصد از تصادفات معرفی می کنند ولی داشتن خودروی ایمن و جاده های استاندارد نیز در کاهش تلفات جاده ای موثرند.
اما همانطور که پیشتر ذکر شد رانندگی و فرهنگ رانندگی یک مقوله ترافیکی صرف نیست و عوامل زیادی در بروز و ظهور یک فرهنگ ترافیکی شایسته نقش دارند. این عوامل در ژانر های مخلتفی نظیر دلایل روانی ، فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، شخصیتی و ... قابل بررسی هستند.
امروزه به دلایل مختلف اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی آستانه تحمل افراد ، بیش از پیش کاهش یافته است و مردم از نظر روانی تحت فشار هستند. دکتر حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در این خصوص می گوید:« هم اکنون هیچ حوزه ای نداریم که در آن منظر روانی جامعه به هم ریخته نباشد و می توان گفت بیش از 70 در صد جمعیت کشور منظر روانی به هم خورده دارند.»
واقعیت این است که تغییرات ساعتی شرایط اقتصادی و به هم خوردن معادلات اقتصادی و اجتماعی مردم ، در روحیه آنها تاثیر گذاشته است و تنها بخشی از برآیند این آشفتگی روانی و ذهنی در شیوه رانندگی افراد و عدم رعایت قانون بروز می کند و مابقی به صورت پدیده هایی نظیر طلاق های زود رس ، نزاع های خیابانی ، اعتیاد ، بزهکاری و ... در جامعه عیان می شوند.
مشکل فرهنگی نیز یکی دیگر از اساسی ترین ریشه های تخلفات رانندگی است. وقتی کسی خود را در آپارتمان ، محل کار ، کوچه  و خیابان ، مقید به رعایت حقوق دیگران نمی بیند ، چگونه انتظار رعایت قانون از او در معابر شهری و سوار بر خودرو داریم؟ شاید لازم باشد قبل از آموزش فرهنگ رانندگی و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی - ضمن احترام به همه هموطنان فهیم و فرهنگ مدار - آموزش اصول اولیه ارتباطات یا فرهنگ رعایت حقوق دیگران را به مردم آموزش دهیم. دلیل این مدعا نیز نصب تابلوهای بزرگ و کوچک در بزرگ راه ها ، روی پل های عابر پیاده ، در بانک ها و سایر مکان های عمومی است با مضامینی نظیر« در برابر اشتباهتان عذر خواهی کنید!» ، «لطفاً در این مکان با موبایل صحبت نکنید!» ، « لطفاً نوبت را رعایت فرمائید!» ، «لطفاً به صندلی راننده دست نزنید!» ، «از ریختن زباله کف اتوبوس خودداری کنید!» و ... یعنی چنین اصولی بدیهی و نکات ساده اخلاقی را که یک نفر باید در سنین کودکی بیاموزد و نیاموخته امروز باید با درشت ترین فونت نصب العین شوند تا شاید اندکی از فقر فرهنگی جامعه کاسته شود!
از دیگر عوامل بروز حوادث در جاده ها می توان به  شور و هیجان جوانی ، ضعف شخصیت ، نگاه خیره یا ممتد ، یک تک چراغ یا بوق و درخواست باز گذاشتن مسیر ، مصرف مواد ، خستگی مفرط ناشی رانندگی طولانی ، فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک اشاره کرد که در قالب تغییر مسیر ناگهانی ، سبقت های بیش از حد غیر مجاز و خطرناک ، تعقیب و گریز ، لایی کشیدن ، اشغال مسیر تندرو ، عدم رعایت فاصله طولی و عرضی ، بوق ممتد ، انحراف ناگهانی ، ترمز ناگهانی و ... نمایان می شوند.
یکی از دلایلی که مردم بعد از تصادفات – حتی تصادفات جزئی- با چوب دستی یا تایلیور به جان هم می افتند ریشه در معضلات شخصیتی و روانی افراد دارد که با یک تصادف جزئی سر باز می کند.
حال شاید جواب این سوال را یافته باشیم که چرا جرائم رانندگی در کاهش حوادث رانندگی آن طور باید و شاید تاثیر گذار نیستند. در واقع عدم توجه به دلایل بروز تخلفات رانندگی و زیر پا گذاشتن قانون ، اتخاذ راهکار های مختلف را بی اثر می سازد. یعنی ما راه حل یک مشکل اجتماعی و رفتاری را در لابلای قوانین ترافیکی و جرایم نقدی می جوئیم! و با وجود دلایل متفاوت در بروز حوادث رانندگی ، پلیس راهور یک نسخه واحد برای همه می پیچد و به اصطلاح همه را با یک چوب می راند. جالب اینکه در همین تنبیه و جریمه مالی هم ، هیچ معیار مشخصی برای شناسایی میزان تمکن مالی افراد و تفکیک آنها وجود ندارد و در حالی که در اکثر کشور های دنیا جرایم رانندگی بر اساس میزان در آمد یا دارایی های افراد تعیین می شود تا اثر گذاری بیشتر داشته باشد ، در کشور ما جریمه اتومبیل 300 میلیون تومانی با یک خودروی دست دوم دو سه میلیون تومانی برابر است! بدیهی است که حل یک معضل اجتماعی – فرهنگی که ریشه در ساختار اجتماعی و فرهنگی طبقات مختلف اجتماع دارد با تصمیمات اقتصاد محور ، افزایش جرایم رانندگی و نمایش چند انیمیشن در رسانه ملی حل نخواهد شد. لزوم تقویت بستر فرهنگی جامعه و آموزش مفاهیم اساسی جامعه پذیری از سنین کودکی از اولین پیش نیاز های حل مشکل رانندگی در کشور است که نقش آموزش و پرورش و رسانه های علی الخصوص صدا و سیما در این میدان بیش از سایر ادارات اثر گذاری دارند. در کنار این رویکرد کاربست راهکارهایی نظیر افزایش وسایل نقلیه عمومی پیشرفته و ارزان ، تولید خودروهای ایمن ، ساخت جاده های استاندارد ، اخذ جرایم متناسب با وضعیت مالی رانندگان ، برگزاری کلاس های اجباری برای متخلفین ، اجرای طرح مسکوت تست سلامت روان رانندگان ، لزوم محرومیت های طولانی مدت برای رانندگی مجرمانه ،  تفکیک مجازات تخلفات حادثه ای و مجرمانه نیز در کاهش تخلفات رانندگی نقش موثری خواهند داشت. به هر حال زیر بنای هر رفتار اجتماعی صحیح ، شناخت لایه های مختلف این ساختار و توجه به همه ابعاد آن است. شاید اگر مسئولین به یک دهم وعده هایی که در خصوص توسعه اقتصادی و اجتماعی ، اشتغال ، توجه به مقولات فرهنگی و رفاهی  داده بودند ، عمل می کر