لباس های سنتی بر روی دیوار نا مهربانی! به قلم وحید حاج سعی

باسمه تعالی

لباس های سنتی بر روی دیوار نا مهربانی!

به قلم وحید حاج سعیدی

ایران کشوری با قدمت چند هزار ساله بدون شک دارای نماد ها و شاخص های اصیلی است که نشان از هویت و اصالت فرهنگ و هنر در این بوم و بر دارند. آثار به جای مانده از اسلاف و پیشینیان ما در حوزه های مختلف نیز موید این مطلب است که توجه به فرهنگ و نماد های هویتی در بین ایرانیان از اعتبار و جایگاه خاصی برخوردار بوده است و به کار گیری خلاقیت و هنر اصیل ایرانی در خلق آنها باعث شده تا هیچگاه گرد کهنگی روی آنها ننشیند.

وجود گویش های متنوع، خطوط و نقوش زیبا در صنایع و نماد های معماری، نقاشی ها و نگار گری های بی نظیر، سازه های چشم نواز و ... همگی از اصیل بودن فرهنگی بی همتا و عجین شده با هنر و ذوق ایرانی خبر می دهند که برخی از آنها اگر در دنیا بی نظیر نباشند در زمره کم نظیر ترین آثار خلق شده توسط نوع بشر هستند. با وجود چنین خلاقیت های حیرت آوری در بین هنرمندان سده های دور، تصور پوشیدن البسه و لباس های شکیل در آمیخته با هنر و سازگار با روح و جسم آدمی، تصوری دور از ذهن نیست و دلیل این مدعی نیز تنوع ساختار و طرح و نقش پوشاک و البسه سنتی در بین اقوام گوناگون ایرانی می باشد. فراوانی این تنوع تا حدی گسترده است که کمتر قومی را در کشور می توان یافت که نوع پوشش و البسه آنها با قومی دیگر مشابه باشد.

این لباس ها که ترکیبی از رنگواره ها و ظرفت های هنری را به همراه دارند، چشمان هر هنر دوستی را شیفته ظرافت و خلاقیت هنرمندان و دوزندگان آنها می کنند. استفاده از رنگ های طبیعی به منظور تلفیق نقش با طبیعت، طراحی متناسب با فرهنگ و سنن هر قوم، سازگاری با محیط کار و تلاش، هماهنگی و تناسب با محفل و مجلس و توجه به سن افراد و ... از شاخص های لباس های سنتی اقوام ایرانی می باشد.

بی مهری به البسه سنتی در هزاره سوم

 با وجود ظرائف خاص هنری و زیبایی های چشم نواز این پوشاک، متاسفانه در عصر کنونی هیچ رغبتی در نسل جدید به ویژه بانوان و جوانان در به تن کردن این پوشاک دیده نمی شود و خانواده های امروزی لباس هایی با سبک غربی و حتی دارای کلمات لاتین در بستر لباس را، به این لباس های فاخر و زیبا ترجیح می دهند. دردمندانه طراحان لباس های جدید هم تمایلی برای الگو برداری از این دست لباس ها در طراحی های نوین ندارند و آنها نیز بیشتر در مسیر ترویج طرح های نوین و غربی گام بر می دارند.

در حقیقت لباس های بومی و سنتی را می توان بزرگترین بازنده جدال نابرابر مدرنیته و سنت در عرصه پوشاک، دانست. هر چند هنوز در برخی از مناطق ایران نظیر مناطق ترکمن نشین یا کرد نشین، پوشش غالب مردم به ویژه در مناطق روستایی یا حتی شهری لباس های سنتی است ولی باید این نکته را بپذیریم که ذائقه پوشش مردم در سال های اخیر دچار یک دگردیسی اساسی شده است و پوشش اکثریت جامعه پوشش سنتی نیست و تنها درصد اندکی از مردم به پوشیدن این لباس هامبادرت می ورزند که قاطبه آنها را نیز افراد مسنی تشکیل می دهد که بیشتر در روستا ها یا شهر های کوچک سکونت دارند. در حقیقت استفاده از این نوع پوشاک محدود به مراسم شادی، افتتاحیه ، اختتامیه، جشن های خانوادگی، رقص خنجر، جشن گندم، جشن خرما، جشن درو و برخی جشنواره های بومی و سنتی شده است. هر چند هر از گاهی مسئولان نیز در بدو ورد به استان های مختلف کشور به صورت نمادین اقدام به پوشیدن این لباس ها می کنند!

دلایل عدم استفاده از البسه سنتی در نزد خانواده ها

عوامل بسیاری در بحث عدم استفاده از پوشش های سنتی در جوامع امروزی مطرح است. بدون شک اولین دلیل عدم استقبال از لباس های سنتی تغییر سبک زندگی در جامعه مدرنیته و صنعتی امروز است. هر چند برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به تغییرات در سطح جامعه و متفاوت شدن سبک زندگی، نیاز به تنوع در طرح لباس و نوع پوشش امری طبیعی است و نباید در برابر آن مقاومت کرد، ولی ذکر این نکته ضروری است که تغییر سبک زندگی نباید منجر به حذف یا نادیده انگاشتن نماد های فرهنگی و هویتی یک قوم شود. بلکه با یک نگاه منطقی و خلاقانه باید از الگوهای لباس های سنتی در طراحی لباس های جدید بهره گرفت تا علاوه بر مرتفع ساختن نیاز ها و الزامات سبک نوین زندگی، فرهنگ ها و نماد های هویتی نیز را زنده نگه داشت.

دومین عامل در مهجوریت این پوشاک را می توان مهاجرت افراد برشمرد. مهاجرت از روستا ها به شهرها و حتی استان های دیگر باعث می شود، افراد خود را با محیط جدید سازگار کنند و لازمه سازگاری با محیط جدید هم رنگ شدن با جماعت می باشد و تغییر سبک پوشش اولین گام در این مسیر محسوب می شود.

البته گرانی لباس های سنتی در مقایسه با سایر پوشاک، افزایش مد گرایی و برند پوشی نسل جدید، الگوبرداری از نماد های غربی ، حجم زیاد برخی از آنها، جنس لباسها و متناسب نبودنشان با آب وهوای شهری، صرف وقت زیاد در هنگام پوشیدن نسبت بقیه پوشش ها، دست و پاگیر بودن آنها به دلیل استفاده از زیور آلات و ... را می توان از سایر دلایل بی رغبتی افراد به این نوع پوشاک دانست.

هر چند شاید به دلایل مختلف و تغییر سبک زندگی مردم ، استفاده از برخی لباس های سنتی در محیط کار یا بازار مقدور نباشد، ولی هیچ دلیل قانع کننده برای استفاده نکردن از این پوشاک در مراسم شادی و خانوادگی و جشنواره ها وجود ندارد. 

سنت را برای همیشه به موزه نسپاریم

بدون تردید اگر تلاشی جدی و تاثیر گذار برای معرفی و احیای لباس های بومی و سنتی صورت نگیرد، نسل این دست پوشش نیز به سان بسیاری از صنایع و هنر دستی و گویش های محلی به خطر می افتد و شاید چند سال بعد تنها این لباس ها را بتوانیم در موزه ها رویت کنیم. لباس و زبان هر قوم را می توان در زمره اصلی ترین شاخص های هویتی هر قوم بر شمرد که ریشه در قدمت و تاریخ آن قوم دارد و هر گونه اهمال و سستی در حفظ پیشینه و ساختار آنها می تواند لطمات جبران ناپذیری به فرهنگ جامعه بزند. متاسفانه در سال های اخیر پان تهرانیسم و رواج کلماتی نظیر «محلی» یا «شهرستانی» باعث شده تا بیشتر افراد به نوعی از تاریخ و گذشته خود که ریشه در هویت آبا و اجدادشان دارد، گریزان باشند و به نوعی خود را به شهرهای بزرگتر منتسب کنند. این نگاه و رویکرد مسموم باعث بی توجهی به فرهنگ و هوییت تاریخی می شود که اولین تبعات را می توان را در حذف یا فراموش گویش، تغییر نوع پوشش و حتی نام خانوادگی افراد دید. بدون شک توجه به شاخص های فرهنگی و هویتی همه اقوام می تواند در زنده نگه داشتن فرهنگ های بومی و سنتی از جمله پوشاک ایرانی موثر باشد. استفاده از این پوشش توسط مجریان صدا و سیما، نمایش و استفاده در فیلم ها و سریال ها و حتی تیزر های تبلیغاتی که به نوعی بینده اجباری دارند، برگزاری نمایشگاه های البسه سنتی ، اهدای لباس سنتی به عنوان بخشی از جوایز بانکها ، برگزاری مسابقات طراحی و دوخت لباس های سنتی با جوایز چشمگیر، برگزاری زنگ یا روز لباس سنتی در مدارس به ویژه مدارس دخترانه و ... نیز از دیگر راهکار های کاربردی در آشنا ساختن نسل جدید با این یادگاری هنری محسوب می شوند.

امید است مسئولان و دست اندر کاران حفظ آثار و ارزش های سنتی در جامعه نسبت به مقوله هنر و صنایع ایران قدیم که پوشاک نیز یکی از مهمترین جلوه های آن است بیش از پیش بکوشند تا شاهد اعتلاء و فراگیر شدن سنت پوشش ایرانی در سطح جامعه باشیم.